Δημοσιεύσεις σε συνέδρια

Permanent URI for this community

https://hdl.handle.net/10889/2149

Browse

Browsing Δημοσιεύσεις σε συνέδρια by Author "Athini, Stessi"

Now showing 1 - 12 of 12
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Αλέξανδρος Ρίζου Δορ(ρο)μούσης (1769-Πέστη 1841) : η πολιτισμική ταυτότητα ενός θεσσαλού εμπόρου της Διασποράς
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Γόνος μιας δραστήριας εμπορικής οικογένειας που ξεκίνησε από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας και εγκαταστάθηκε στην Πέστη κατά την τελευταία δεκαετία του 18ου αι., ο Αλέξανδρος Δορμούσης ή Δρομούσης (όπως υπογράφει σπανιότερα) αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περίπτωση της ελληνικής διασποράς. Μέτοχος των σχεδίων του Ρήγα και, αργότερα, σύνδεσμος στην Πέστη όσων κατευθύνονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα , υπηρέτησε όχι μόνο τον Κερδώο Ερμή αλλά και τον Λόγιο. Στήριξε την έκδοση πολλών νεοτερικών βιβλίων μέσα από την πρακτική της συνδρομής –επιδεικνύοντας ιδιαίτερη σπουδή για τις εκδοτικές πρωτοβουλίες που προέρχονταν από θεσσαλούς συντοπίτες του–, και αφιέρωσε τον πάρεργο χρόνο του σε συγγραφές, αντιγραφές και μεταφράσεις που παρέμειναν σε χειρόγραφη μορφή. Συνάδοντας με την ευρύτερη στροφή προς τον πεζό αφηγηματικό λόγο, και, ειδικότερα, προς το (γαλλικό) νεοτερικό αφήγημα, μετέφρασε για πρώτη φορά το γνωστό στους κύκλους των γλωσσομαθών μυθιστόρημα Le diable boiteux του Alain-René Lesage με τον τίτλο Ο Κουτσός διάβολος (1810). Πρόσθετο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιδιόγραφη ανθολογία του που συγκρότησε κατά το διάστημα 1795-1832 (χφ αρ. 2145 / ΕΒΕ), η οποία περιέχει ένα ποικίλο υλικό, κυρίως σε έμμετρη μορφή. Ο Δορμούσης καταγράφει δικά του συνθέματα, μεταφράζει αποσπάσματα και «συνοπτικές μορφές» (αποφθέγματα, αινίγματα κ.ά.) από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα γερμανικά (Molière, Voltaire, Schiller, Gellert κ.α.) ή αντιγράφει κείμενα άλλων. Ο δημιουργός του τετραδίου δείχνει να έλκεται από τις διάχυτες στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη τάσεις του ανακρεοντισμού, του αρκαδισμού, της αισθηματικής «φευγαλέας ποίησης» και να ευαισθητοποιείται από τα ιδεολογικά μηνύματα της ελληνικής ομογένειας όπως εκφράζονται μέσα από την πατριωτική ποίηση. Συχνά, οι ποιητικές του δοκιμές, πρωτότυπες και μεταφρασμένες, συνυφαίνονται με τη μουσική. Πρόκειται για μια γνωστή πρακτική στις φαναριώτικες μισμαγιές, όπου το στιχούργημα προσαρμόζεται σε μια δοσμένη μουσική μελωδία. Ο Δορμούσης, όμως, δεν προσφεύγει στην ανατολίτικη παρακαταθήκη• ως πολίτης ενός αναδυόμενου αστικού κέντρου όπως η Πέστη, αξιοποιεί τα προσωπικά του μουσικά ακούσματα, ταιριάζοντας τους στίχους σε γνωστές γερμανικές, γαλλικές ή ιταλικές όπερες (Giovanni Paisiello, Lorenzo da Ponte, Amadeus Mozart κ.α.). Οι πάρεργες ενασχολήσεις του Δορμούση στην περιοχή του πεζού και του έμμετρου λόγου συνιστούν δείγματα μιας υπό διαμόρφωση νεοτερικής πολιτισμικής και λογοτεχνικής ταυτότητας, η οποία βρίσκεται σε διάλογο με την ευρωπαϊκή γραμματεία και εγγράφει στις επιδιώξεις της την καλλιέργεια της λυρικής ποίησης και του μυθιστορήματος.
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Η οικογένεια του Χωλού διαβόλου
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Η μελέτη εκκινώντας από τη διαπιστωμένη σατανολογία και διαβολομανία που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος του ελληνικού 19ου αιώνα, αναδεικνύει την όψη εκείνη που συνδέεται με τη σάτιρα και την κριτική και διερευνά τις καταβολές της. Αναγνωρίζει τον κομβικό ρόλο του Ασμοδαίου, κεντρικού ήρωα του μυθιστορήματος του Lesage Le diable boiteux (1707, 2 1726), η συμβολή του οποίου υπήρξε καθοριστική για την απομυθοποίηση του διαβόλου στην ευρωπαϊκή γραμματεία, μεταβάλλοντάς τον από όργανο του κακού σε διεισδυτικό παρατηρητή που ειρωνεύεται, σατιρίζει, σχολιάζει και διακωμωδεί την κοινωνική πραγματικότητα. Από τη συστηματική χαρτογράφηση των ελληνικών διαδρομών του Ασμοδαίου/Χωλού διαβόλου επιβεβαιώνεται ότι η πρώτη ελληνική του εμφάνιση σημειώνεται αρκετά πρωτύτερα από τα «ρομαντικά χρόνια», στο πλαίσιο της ωρίμανσης του Διαφωτισμού, μέσα από τη διακειμενική του παρουσία στον Ανώνυμο του 1789. Σημειώνεται ότι οι δύο μεταφράσεις του μυθιστορήματος –η πρώτη παρέμεινε σε χειρόγραφη μορφή και ολοκληρώθηκε στο τέλος της πρώτης προεπαναστατικής δεκαετίας (1810) και η δεύτερη, έντυπη (Ο Χωλός Διάβολος και αι ράβδοι του 1838, 2 1878) αναδύθηκε μέσα από το εκπαιδευτικό περιβάλλον της σχολής των Κυδωνιών – εγγράφονται μέσα στα συμφραζόμενα του διαφωτισμού και στην προσπάθεια συντονισμού με την ευρωπαϊκή γραμματεία. Υποστηρίζεται ότι περισσότερο γόνιμη από τη μετάφραση του μυθιστορήματος κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στάθηκε η «μέθοδος» του διαβόλου-παρατηρητή –ενός προδρομικού flâneur– όπως την αξιοποίησε επιδέξια ο Στέφανος Ξένος για να φωτίσει αθέατες πτυχές της οθωμανικής και ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ζωής και η σατιρική του διάσταση όπως την εκμεταλλεύθηκε ο χώρος του εφήμερου. Τα βραχύβια σατιρικά «διαβολικά» περιοδικά και εφημερίδες που εντοπίστηκαν από την έκτη δεκαετία του 19ου αιώνα κ.ε. και καταδεικνύουν τη διάχυση του φαινομένου σε κέντρο και περιφέρεια ώς το τέλος του αιώνα, υποδεικνύουν την τοποθέτηση του ροϊδικού Ασμοδαίου, του πιο γνωστού και αξιόλογου σατιρικού εντύπου, στην απόληξη μιας μακράς πορείας. Ο Χωλός διάβολος, γνήσιο τέκνο του ορθολογισμού, προβάλλεται ως ένα από τα παραδείγματα της γραμματολογικής συνέχειας που διακρίνει την ελληνική παιδεία.
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Η παρουσία του François de Salignac de la Motte Fénelon στη νεοελληνική παιδεία (18ος-19ος αιώνας)
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Η μελέτη βασιζόμενη στη συστηματική καταγραφή των ελληνικών εκδόσεων και μεταφράσεων από τις αρχές του 18ου ώς το τέλος του 19ου αιώνα του σημαντικότατου συγγραφέα του γαλλικού κλασικισμού François de Salignac de la Mothe-Fénelon συζητά τους όρους πρόσληψης του έργου του στην ελληνική παιδεία. Δημοφιλέστερο από τα έργα του αναδεικνύεται το Τύχαι Τηλεμάχου, το οποίο διείσδυσε χωρίς αργοπορία στο περιβάλλον των πρώτων Μαυροκορδάτων μέσα από τη χειρόγραφη μετάφραση του Δημήτριου Προκοπίου, για να γνωρίσει στη συνέχεια τρεις νέες μεταφράσεις και αρκετές εκδόσεις. Υποστηρίζεται ότι το μείζον αυτό πεζογράφημα ξεκίνησε την μεταφραστική του πορεία ως παιδαγωγικό αφήγημα στην εκδοχή του «κατόπτρου ηγεμόνων», ενώ η πρώτη έντυπη μετάφρασή του στη Βενετία (1742) απορρέει από τη βούληση συντονισμού της ελληνικής με την ευρωπαϊκή γραμματεία μέσα από την ιδιοποίηση ενός μείζονος έργου. Το αρχαιόμυθο αφήγημα επί μισό αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως αρχαιογνωστικό εγχειρίδιο μέσα από τη μετάφραση του Δημ. Π. Γοβδελά, ανταποκρινόμενο στις ιδεολογικές και πολιτιστικές ζητήσεις της νεοελληνικής παιδείας· στο πλαίσιο της κλασικιστικής στροφής της έβδομης δεκαετίας του 19ου αιώνα επιχειρήθηκε η επαναφορά του στον λογοτεχνικό κανόνα μέσα από τη νέα μετάφραση του Κωνσταντίνου Σταματιάδη. Το Τύχαι Τηλεμάχου, όπως και άλλα ελάσσονα κείμενα του Fénelon –ακολουθώντας το ευρωπαϊκό παράδειγμα– τέθηκαν στην υπηρεσία της διάδοσης της γαλλομάθειας μέσα από αντικριστές, δίγλωσσες εκδόσεις αλλά και τη δημοσίευση αποσπασμάτων στο πρωτότυπο στις γαλλικές χρηστομάθειες. Η ελληνική προσοχή επικεντρώθηκε στο Les aventures de Télémaque και στην αρχαιόθεμη εν γένει διάσταση του φενελονικού έργου που τα χρησιμοποίησε ως διαβατήριο για την ιδιοποίηση και άλλων κειμένων όπως οι Βίοι των ενδόξων φιλοσόφων της αρχαιότητος και η πραγματεία Περί των κορασίων ανατροφής. Το πρώτο ανταποκρίθηκε στην ανάδυση του ενδιαφέροντος για την ιστοριογραφία της αρχαίας φιλοσοφίας και το δεύτερο για τη διάδοση της γυναικείας εκπαίδευσης. Και τα δύο αυτά κείμενα είχαν ικανοποιητική μεταφραστική παρουσία. Όπως προκύπτει από την έρευνα μέσα στα ρομαντικά χρόνια το όνομα του Φενελών εξακολουθεί να δίνει το «παρών» σε φιλολογικές συζητήσεις, παρατιθέμενο δίπλα στους κλασικούς συγγραφείς της αρχαιότητας και της ευρωπαϊκής γραμματείας. Στο τέλος του δημοσιεύματος επισυνάπτεται βιβλιογραφία των εκδόσεων και των μεταφράσεων.
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Η περίπτωση Baltasar Gracián y Morales
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Εξετάζονται οι ελληνικές τύχες και οι όροι πρόσληψης του ισπανού ιησουίτη συγγραφέα Baltasar Gracián y Moralès από τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα ώς τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Τα γνωστά στοιχεία για την παρουσία του σημαντικού αυτού εκπροσώπου του Κονσεπτισμού και του Μπαρόκ στην ελληνική γραμματεία περιορίζονταν στις νεοελληνικές εκφορές του μυθιστορήματος El Critcòn, που χρονολογούνται από το 1754 έως το 1800. Στη μελέτη τεκμηριώνεται ότι η διείσδυση του Gracián τοποθετείται στις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 18ου αιώνα, μέσα από την παρουσία της συλλογής αποφθεγμάτων Oráculo Manual (σε γαλλική και ιταλική μετάφραση) στη βιβλιοθήκη των πρώτων Μαυροκορδάτων. Επίσης, σε φαναριώτικο κώδικα (Ms italo-grec 15) εντοπίζεται μετάφραση του πρώτου αποφθέγματος, η οποία συνοδεύεται από επεξηγηματικά σχόλια στα ελληνικά και στα καραμανλίδικα. Υποστηρίζεται ότι το απόφθεγμα και ο σχολιασμός του –δημοσιεύεται μεταγραφή– εντάσσονται στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης. Στη συνέχεια, εξετάζεται η χειρόγραφη μεταφραστική παράδοση του μυθιστορήματος. Από την αυτοψία ελέγχονται ως ανακριβείς παλαιότερες απόψεις που είχαν διατυπωθεί σχετικά με τη σχέση των χειρογράφων και τους μεταφραστές τους. Διευκρινίζεται ότι κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα έγιναν δύο μεταφραστικές δοκιμές, εκ των οποίων η πρώτη (μετάφραση Ι. Ράλλη) πέρασε στο έντυπο το 1800. Η ένταξη της μετάφρασης αυτής, σε κοινό τόμο με τη μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education του John Locke κάτω από τον τίτλο Παιδαγωγία, υποδεικνύει την πρόσληψη του μυθιστορήματος μέσα από την παιδαγωγική-διδακτική του διάσταση. Αντίθετα, σύμφωνα με τα στοιχεία που προσκομίζονται, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η προσοχή στράφηκε σε άλλες όψεις του μυθιστορήματος: ο σκιαθίτης Επιφάνιος/ Στέφανος Δημητριάδης με αφετηρία το 13ο κεφάλαιο του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος κατασκευάζει ένα λογοτεχνικό «παστίτσιο» με έντονη σατιρική και κριτική διάσταση, ενώ ο Διονύσιος Φωτεινός, ο οποίος είχε ολοκληρώσει συνολική μετάφραση του έργου (παραμένει ανεύρετη), φαίνεται να έλκεται από τη μισογυνική του διάσταση. Ο Gracián αποτελεί ένα σχετικά αργοπορημένο, αλλά ελκυστικό δείγμα της παρουσίας του Μπαρόκ στη νεοελληνική γραμματεία.
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Ο Παπαδιαμάντης μεταφραστής στα έντυπα του Βλάση Γαβριηλίδη
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Η εργασία εκκινεί από τις γόνιμες υποθέσεις εργασίας που έχουν διατυπωθεί στο πλαίσιο των Μεταφραστικών Περιγραφικών/Εμπειρικών Σπουδών και της πολυσυστημικής θεώρησης της λογοτεχνίας, σύμφωνα με τις οποίες τόσο η μετάφραση όσο και ο μεταφραστής δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως μεμονωμένες περιπτώσεις, καθώς ενεργούν αναπόφευκτα μέσα στα συμφραζόμενα συλλογικών κανόνων και προτύπων, και ανάγουν το επαγγελματικό περιβάλλον, καθώς και τον ρόλο του εντολοδόχου/ κηδεμόνα/ πάτρωνα σε σημαντική παράμετρο της μεταφραστικής διαδικασίας. Από την αξιοποίηση της βιβλιογραφίας επώνυμων και ανυπόγραφων μεταφράσεων του Παπαδιαμάντη, την ανάγνωση της αλληλογραφίας του, τη συγκέντρωση κρίσεων των συγχρόνων του και το συστηματικό ξεφύλλισμα του Μη χάνεσαι και της Ακροπόλεως του Βλάση Γαβριηλίδη καταδεικνύεται η ανάληψη του ρόλου του πάτρωνα από τον τελευταίο κατά το διάστημα 1892-1896. Η βούληση του Γαβριηλίδη για τον περιορισμό της γαλλικής ηγεμονίας στο ελληνικό μεταφραστικό πεδίο και τη στροφή σε άλλες ξένες γραμματείες και, κυρίως, την αγγλική, συνέβαλε καθοριστικά στην έναρξη της επαγγελματικής συνεργασίας του Παπαδιαμάντη με τα εκδοτικά καταστήματα της Ακροπόλεως. Ο Παπαδιαμάντης χάρη στη δυνατότητά του να μεταφράζει από τα αγγλικά και τη μεταφραστική του ταχύτητα έφερε σε πέρας, υπακούοντας στη βούληση του Γαβριηλίδη, εκτός από ενημερωτική ύλη και μεγάλο όγκο λογοτεχνικών κειμένων –σε αυτά οποία περιορίζεται το ενδιαφέρον της μελέτης μου– από την αγγλική γλώσσα, που επιλέχθηκαν στις περισσότερες περιπτώσεις, όχι όμως πάντοτε, λόγω της εμπορικής τους επιτυχίας.
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
  • Thumbnail Image
    Item
    Open Access
    Το ευρωπαϊκό διήγημα του 18ου αι. και οι μεταφραστικές του τύχες (1790-1884) : πρόδρομη ανακοίνωση
    Αθήνη, Στέση; Athini, Stessi
    Τμήμα Φιλολογίας (Δημοσ. Π.Π. σε συνέδρια)
    Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1790-1830, στο πλαίσιο ενός γραμματειακού συγκρητισμού, το νεοελληνικό σύστημα δεξιώνεται μέσω της μετάφρασης ένα σημαντικό αριθμό σύντομων αφηγημάτων σε πεζό λόγο, οι συγγραφείς των οποίων ανήκουν στην παράδοση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού (Rétif de la Bretonne, Marmontel, Baculard d’Arnaud, Florian, Gessner, Voltaire, κ.ά.). Η ελληνική πεζογραφία, λοιπόν, εμπλουτίζεται με κείμενα που έχουν σημαντική συμβολή στην ανανέωση του σύντομου αφηγήματος του 18ου αιώνα. Αναμφίβολα, η προσπάθεια αυτή για τη συγκρότηση μιας «ανθολογίας του σύντομου αφηγήματος» από τον ευρωπαϊκό κανόνα δεν θα μπορούσε να συνεχιστεί με ανάλογη συνοχή ύστερα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Πολλοί παράγοντες (μεταβολή στο γούστο, νέες πολιτισμικές ζητήσεις, μετατόπιση της εκδοτικής δραστηριότητας, συντονισμός με το ρεύμα του ρομαντισμού) λειτούργησαν αναχαιτιστικά. Ωστόσο, από μια πρώτη χαρτογράφηση των αυτοτελών εκδόσεων και των δημοσιεύσεων σε περιοδικά, διαπιστώνεται ότι ούτε το σύντομο αφήγημα του Διαφωτισμού είχε ολοκληρώσει τον μεταφραστικό του κύκλο ώς το 1830 ούτε η νεοελληνική παιδεία περιφρόνησε την κληρονομιά του. Αναμφίβολα, σημειώνονται ρήξεις αλλά υπάρχει και συνέχεια. Η καταγραφή των μεταφρασμένων αφηγημάτων κατά την περίοδο 1830-1884 (σ. 182-187) καταδεικνύει ότι το «φιλοσοφικό παραμύθι» του Βολταίρου, το «ηθικό παραμύθι» του Μαρμοντέλ, οι νουβέλες του Φλοριάν, τα ειδύλλια του Γκέσνερ γνωρίζουν νέες μεταφράσεις, γίνονται γνωστά μέσα από νέους τίτλους· επιπλέον, πραγματοποιούν την πρώτη τους εμφάνιση στην περιοχή του σύντομου αφηγήματος σημαντικά ονόματα, όπως ο Μοντεσκιέ και ο Ντιντερό.